Συνολικές προβολές σελίδας

Τετάρτη 12 Οκτωβρίου 2011

ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΠΛΑΤΩΝΟΣ - Σχέδιο μαθήματος

Διδακτέα ενότητα: Πλάτωνος Πολιτεία, Ζ΄ βιβλίο 519B-D, ενότητα 12η, "Η αλληγορία του σπηλαίου. Η απροθυμία των φιλοσόφων", από το βιβλίο Αρχαία Ελληνικά-Φιλοσοφικός λόγος, Γ΄ ΓΕ.Λ.-θεωρητική κατεύθυνση, ΟΕΔΒ, Αθήνα 2010, σς 118-120.

Τί δέ; Τόδε οὐκ εἰκός, ἦν δ’ ἐγώ, καὶ ἀνάγκη ἐκ τῶν προειρημένων, μήτε τοὺς ἀπαιδεύτους καὶ ἀληθείας ἀπείρους ἱκανῶς ἄν ποτε πόλιν ἐπιτροπεῦσαι, μήτε τοὺς ἐν παιδείᾳ ἐωμένους διατρίβειν διὰ τέλους, τοὺς μὲν ὅτι σκοπὸν ἐν τῷ βίῳ οὐκ ἔχουσιν ἕνα, οὗ στοχαζομένους δεῖ ἅπαντα πράττειν ἃ ἂν πράττωσιν ἰδίᾳ τε καὶ δημοσίᾳ, τοὺς δὲ ὅτι ἑκόντες εἶναι οὐ πράξουσιν, ἡγούμενοι ἐν μακάρων νήσοις ζῶντες ἔτι ἀπῳκίσθαι; ᾿Αληθῆ, ἔφη.
῾Ημέτερον δὴ ἔργον, ἦν δ’ ἐγώ, τῶν οἰκιστῶν τάς τε βελτίστας φύσεις ἀναγκάσαι ἀφικέσθαι πρὸς τὸ μάθημα ὃ ἐν τῷ πρόσθεν ἔφαμεν εἶναι μέγιστον, ἰδεῖν τε τὸ ἀγαθὸν καὶ ἀναβῆναι ἐκείνην τὴν ἀνάβασιν, καὶ ἐπειδὰν ἀναβάντες ἱκανῶς ἴδωσι, μὴ ἐπιτρέπειν αὐτοῖς ὃ νῦν ἐπιτρέπεται. Τὸ ποῖον δή; Τὸ αὐτοῦ, ἦν δ’ ἐγώ, καταμένειν καὶ μὴ ἐθέλειν πάλιν καταβαίνειν παρ’ ἐκείνους τοὺς δεσμώτας μηδὲ μετέχειν τῶν παρ’ ἐκείνοις πόνων τε καὶ τιμῶν, εἴτε φαυλότεραι εἴτε σπουδαιότεραι.

Διδακτικοί στόχοι: Η ένταξη του αποσπάσματος στην αφήγηση του μύθου του σπηλαίου. Η ευθύνη των φιλοσόφων της νέας πολιτείας. Ο προσδιορισμός της παιδείας ως του αποφασιστικού παράγοντα στη δημιουργία του αληθινού φιλοσόφου.

Ερμηνεία της ενότητας: Μετά την περιγραφή του σπηλαίου ο Σωκράτης διευκρινίζει στον Γλαύκωνα τις συνθήκες ζωής αλλά και την πνευματική κατάσταση των δεσμωτών. Για την ερμηνεία της αλληγορίας ενδιαφέρον φυσικά έχει το δεύτερο. Οι αντιλήψεις αλλά και η γνώση των ανθρώπων αυτών βασίζονται στην απάτη, στο ψεύδος· ζουν κυριολεκτικά μέσα σε ἀφροσύνη. Υπάρχει όμως η δυνατότητα απελευθέρωσης, η οποία θα προέλθει μέσα από τους ίδιους τους δεσμώτες. Εφ’ όσον ένας από αυτούς ελευθερωθεί και σιγά σιγά εξοικειωθεί με το αληθινό φως έχοντας φθάσει στην άνω βαθμίδα (η θέαση του αληθινού φωτός, δηλαδή του ἀγαθοῦ, δεν πραγματοποιείται με τους σωματικούς οφθαλμούς), αυτός θα αναλάβει τη λύση του ζητήματος, της απελευθέρωσης των υπολοίπων. Η λύση βέβαια πρόκειται να είναι επώδυνη, αφού κανείς από τους συνδεσμώτες δεν θα τον πιστέψει ούτε και θα δείξει προθυμία να αρνηθεί ως ψεύτικη την έως τώρα ζωή του. Ενδέχεται μάλιστα να τον φονεύσουν.

            Στο σημείο αυτό ολοκληρώνεται ο μύθος και ο Σωκράτης προχωρεί στην εφαρμογή του μέσα στο πολιτειακό σύστημα που μαζί με τον Γλαύκωνα επεξεργάζεται. Δίνεται η εξήγηση· στη θέση των δεσμωτών βρίσκονται οι σημερινοί άνθρωποι αφού οι νοητοί οφθαλμοί τους, οι οποίοι έχουν ως έδρα τους την ψυχή, δεν είναι ικανοί να στραφούν από το σκότος (τρέχουσες αντιλήψεις για το δίκαιο, την ισότητα κ.λ.π.) προς το αληθινό φως (το ἀγαθόν). Το μέσο, ο μοχλός που θα στρέψει το ανθρώπινο πνεύμα στην αλήθεια είναι η παιδεία. Ο Γλαύκων συμφωνεί. Ζητούμενο τώρα είναι η ποιότητα της παρεχόμενης παιδείας. Στο χωρίο δεν γίνεται εκτενής αναφορά σε αυτήν αλλά τονίζεται η θεμελιώδης συμβολή της στη διαμόρφωση μιας ικανής ψυχής να θεάται τα υψηλά και όχι τα πράγματα που την δένουν με τον κόσμο (ηδονή, φαγητό, ποτό). Ο Σωκράτης στη συνέχεια συσχετίζει την πεπαιδευμένη ψυχή με τη διακυβέρνηση της πολιτείας.
            Η διακυβέρνηση λοιπόν οφείλει να ανατεθεί σε ψυχή ανθρώπου πεπαιδευμένου (ας προσεχθεί ότι ένας τέτοιος θα προέλθει από το κοινωνικό σώμα, από το σύνολο των σημερινών πολιτών). Στην ενότητά μας γίνεται λόγος για έναν κίνδυνο που παραμονεύει στην περίπτωση λανθασμένης ανάθεσης. Προτείνονται δύο κατηγορίες πολιτών, οι αμόρφωτοι και ανίκανοι να δουν την αλήθεια πολίτες και αυτοί που έχουν μορφωθεί και συνεχίζουν την εκπαίδευσή τους συνεχώς και αδιαλείπτως, σαν να κατοικούν σε έναν άλλον κόσμο, στις νήσους των μακάρων ηρώων. Ο Σωκράτης με σαφή τρόπο αποδεικνύει γιατί είναι ακατάλληλοι και οι πρώτοι και οι δεύτεροι για την ανάληψη της εξουσίας. Τότε τι θα γίνει;
Η απάντηση: Η λύση θα προέλθει με τον εξαναγκασμό εκείνων των ανθρώπων που έχουν γνωρίσει το αγαθό (πρόκειται για τους φύλακες παντελεῖς) αλλά δεν είναι αποφασισμένοι να το μεταδώσουν και στους άλλους. Οι δύο οικιστές όμως, ο Σωκράτης και ο Γλαύκων, θα αναλάβουν να τους μεταπείσουν, ώστε να αναλάβουν το δύσκολο έργο, την απελευθέρωση των υπολοίπων ανθρώπων από τα δεσμά τους, δηλαδή την εκπαίδευσή τους μέσα στην αλήθεια και όχι το ψεύδος. Αυτές λοιπόν οι χαρισματικές προσωπικότητες οφείλουν να θέσουν τον εαυτό τους και πάλι στα δεσμά (στην απαιδευσία και το πνευματικό σκότος) αδιαφορώντας για τις απολαβές τους, αν δηλαδή θα αποκομίσουν τιμές ισάξιες ή κατώτερες προς την προσωπικότητά τους. Η ανιδιοτέλεια προβάλλει ως χαρακτηριστικό του άρχοντα φιλοσόφου.


            Ερωτήσεις (δείγματα)

1.  Ποιες κατηγορίες ανθρώπων, σύμφωνα με τον λόγο του φιλοσόφου, δεν πρέπει να έχουν πρόσβαση στην εξουσία της πολιτείας και γιατί;
2. Ο Πλάτων θεωρεί επιτακτικό να ασχοληθούν με την πολιτική όλοι όσοι απελευθερώθηκαν από την πλάνη του σπηλαίου και έφθασαν στη θέα του Αγαθού. Να εντοπίσετε αυτήν την άποψη στην παρούσα ενότητα.
3. Να σχολιάσετε το απόσπασμα του κειμένου: «καὶ ἐπειδὰν ἀναβάντες ... ἐπιτρέπεται».

            Βιβλιογραφία

Σκουτερόπουλου Ν. Μ., Πλάτων Πολιτεία, Αθήνα 2002, σς 9-23, 514-5, 866-7.
Taylor A. E., Πλάτων, ο άνθρωπος και το έργο του, μτφρ. Ι. Αρζόγλου, Αθήνα 1990, σς 310-348.
Ράμφου Στ., Φιλοσοφία ποιητική, Πλατωνικά ζητήματα, Αθήναι 1991, σς 169-200.
Pappas N., Guidebook to Plato and the Republic, London and New York 2003, σς 129-161.


Πετράκης Ιωάννης δ.φ.